Gələcək 5 İldə Süni İntellekt: Həyatımızı Necə Dəyişdirəcək?
Salam dostum! Bugün səninlə gələcək 5 ildə süni intellektin necə formalaşacağı və həyatımızı necə dəyişdirəcəyi haqqında söhbət etmək istəyirəm. Bildiyin kimi, süni intellekt artıq həyatımızın hər sahəsinə daxil olub və inanılmaz bir sürətlə inkişaf edir. Bəs önümüzdəki 5 il ərzində nələr olacaq? Hansı sahələrdə nə kimi dəyişikliklər yaşayacağıq? Gəlin birlikdə araşdıraq.
Hazırkı Vəziyyət: Hardayıq?
İlk öncə, indiki vəziyyətə qısa bir baxış keçirək. Bu gün süni intellekt dedikdə, dərhal ChatGPT, Google Gemini kimi böyük dil modelləri, görüntü yaradan DALL-E və ya Midjourney kimi alətlər ağlımıza gəlir. Telefonlarımızdakı köməkçilər, Netflix-in bizə təklif etdiyi seriallar, e-poçtlarımızı təsnif edən sistemlər… Bunların hamısı süni intellektin gündəlik həyatımızdakı əks-sədalarıdır.
Lakin hazırda istifadə etdiyimiz süni intellekt sistemləri hələ də müəyyən məhdudiyyətlərə malikdir. Çox vaxt “hallüsinasiya” dediyimiz yanlış məlumatlar istehsal edə bilirlər, real dünya ilə birbaşa qarşılıqlı əlaqəyə girmirlər və mürəkkəb vəzifələri yerinə yetirmək üçün insan rəhbərliyinə ehtiyac duyurlar.
Bəs gələcək 5 ildə nələr dəyişəcək? Elmi araşdırmalara və mütəxəssis fikirlərinə əsaslanan proqnozlar…
Ağıllı Agentlər və Məntiq Yürütmə: Süni İntellektin Yeni İnkişafı
Gələcək 5 ilin ən həyəcanverici inkişaflarından biri, sadə chatbot-lardan real “ağıllı agentlərə” keçid olacaq. MIT Technology Review-un araşdırmalarına görə, OpenAI-nin o1 və o3 modelləri ilə Google-ın Gemini 2.0 Flash Thinking kimi sistemlər, addım-addım problem həll etmə və məntiq yürütmə qabiliyyətlərinə sahib olacaq.
Bu nə deməkdir? Belə düşün: Hal-hazırda süni intellekt köməkçiləri adətən tək suallara cavab verirlər. Lakin yaxın gələcəkdə, sənin adından kompleks vəzifələri yerinə yetirə bilən agentlər olacaq. Məsələn, “Bu həftə sonu İstanbulda 2 nəfərlik bir tətil planla, büdcəm 2000 manat və təbiət yürüşü etmək istəyirəm” dedikdə, agent sənin üçün otel rezervasiyalarını araşdıracaq, nəqliyyat variantlarını qiymətləndirəcək, hava durumuna görə fəaliyyətlər təklif edəcək və bütün bunları bir plan şəklində təqdim edəcək.
Google DeepMind-ın Mariner adlı eksperimental agenti, tam olaraq bunu edir. Bir istifadəçi Milad peçenyası resepti istədikdə, agent yalnız resepti tapmaqla qalmır, eyni zamanda, inqrediyentləri onlayn market səbətinə əlavə edir və bir problem ilə qarşılaşdığında (hansı un növünü seçəcəyini bilmədikdə), “Geri düyməsini istifadə edərək reseptə qayıdacağam” deyərək problemi həll edir.
Bu cür agentlər, gələcək illərdə həyatımızın ayrılmaz bir hissəsi halına gələcək. E-poçtlarını idarə edəcək, toplantı qeydlərinizi edəcək, araşdırma aparacaq və sizə zaman qazandıracaq bir çox vəzifəni üzərinə götürəcək.
Virtual Dünyalar və Multimodal AI: Gerçəkliyin Sərhədlərini Zorlayır
2023-cü il generativ görüntülərin, 2024-cü il isə generativ videoların ili oldu. Bəs 2025 və sonrası? MIT Technology Review-a görə, sırada generativ virtual dünyalar var.
Google DeepMind-ın Genie və Genie 2 modelləri, tək bir görüntüdən hərəkət edərək interaktiv oyun dünyaları yarada bilir. Decart və Etched kimi şirkətlər, Minecraft-da hər kəsin oynayarkən anında istehsal edildiyi sistemlər inkişaf etdirir. World Labs isə “böyük dünya modelləri” (LWM) üzərində çalışır.
Bu texnologiyalar yalnız oyun sənayesini dəyişdirməklə qalmayacaq. Memarlar binalarının virtual prototiplərini anında yarada biləcək, müəllimlər tələbələri üçün interaktiv öyrənmə mühitləri dizayn edə biləcək və robotlar real dünyada vəzifə yerinə yetirmədən əvvəl bu virtual mühitlərdə təlim ala biləcək.
Eyni zamanda, süni intellekt sistemləri “multimodal” hala gəlir – yəni mətn, görüntü, səs və videonu eyni anda başa düşüb işləyə bilirlər. Google Cloud-un araşdırmasına görə, multimodal AI, dövlət qurumlarının yerli və əyalət səviyyəsindəki məlumatları Google Earth Engine, Google Maps və Waze kimi mənbələrdən gələn məlumatlarla birləşdirərək qərar vermə proseslərini yaxşılaşdırmasına imkan tanıyacaq.
Düşün ki, ağıllı telefonuna bir fotoşəkil göstərib “Bu bitkinin nə olduğunu de və baxımı üçün təkliflər ver” deyə biləcəksən, ya da bir video çəkib “Bu avtomobil motorundakı problem nə ola bilər?” deyə soruşa biləcəksən.
İş Dünyasında İnqilab: İşləmə Şəklimiz Dəyişir
Süni intellekt, iş dünyasını köklü şəkildə dəyişdirəcək. Exploding Topics-in araşdırmasına görə, mövcud texnologiyalar belə işçilərin zamanının %60-70-ni alan iş fəaliyyətlərini avtomatlaşdıra bilər.
Amerikadakı iş yeri liderlərinin %50-si (Avropada %52) süni intellekt və maşın öyrənməsinin qəbulunu dəstəkləyir. Məsələn, “AI qeydləri” axtarışları son 5 ildə %8800 artmışdır. Otter AI kimi avtomatik transkripsiya xidmətləri 1 milyarddan çox iclası yazı vəziyyətinə çevirdi və OtterPilot xidməti 50 milyondan çox iclası istifadə edildi.
Bəs bu nə deməkdir? İşlərin bir hissəsi tamamilə avtomatlaşacaq, bəzi peşələr ortadan qalxacaq və yeni iş növləri ortaya çıxacaq. Süni intellekt, rutin və təkrarlanan vəzifələri üzərinə götürərkən, insanlar daha yaradıcı və strateji rollara yönələcək.
Bu dəyişiklik, Ümumi Əsas Gəlir kimi anlayışların daha çox müzakirə edilməsinə səbəb olur. Son 10 ildə “əsas gəlir” axtarışlarında %235 artım var. ABŞ-da 100-dən çox UBI pilot proqramı həyata keçirilir və “süni intellektin atası” kimi tanınan Geoffrey Hinton kimi şəxslər bu cür proqramları dəstəkləyir.
Proqram Təminatı İnkişafı və Texnologiyada AI: Kodlama Artıq Daha Asan
Proqram təminatı inkişafı, süni intellektin ən çox təsir edəcəyi sahələrdən biridir. AI, kod istehsal etməklə yanaşı, kodu gözdən keçirib test edərək səhv və problemləri aşkar edə bilir.
Süni intellekt istifadəsi, proqram təminatı inkişaf prosesini ən az %25 sürətləndirə bilir. Bəzi inkişaf etdiricilər, yazdıqları kodun təxminən %30-unun süni intellekt tərəfindən həll edilə biləcəyini düşünür.
GitHub-ın Copilot-u hazırda ən populyar kod istehsal edən AI platformasıdır. 50,000-dən çox şirkətdə 1.3 milyon ödənişli Copilot hesabı var və platformada yazılan kodların demək olar ki, yarısı artıq AI tərəfindən istehsal olunur. Şirkət nümayəndələri, bu nisbətin 2027-ci ilə qədər %80-ə çatacağını proqnozlaşdırır.
Google-ın Gemini Code Assist-i 20-dən çox proqramlaşdırma dilini dəstəkləyir. Amazon isə Q Developer alətinin pulsuz bir abunə qatmanı olacağını elan edərək bazarı sarsıtdı.
Bu inkişaflar, proqram təminatını demokratikləşdirir. Artıq peşəkar bir inkişaf etdirici olmadan da sadə tətbiqlər yarada biləcəksiniz. “Mənə bir hava durumu tətbiqi düzəlt” deyə biləcək və süni intellekt sənin üçün kodu yazacaq.
Sektor Dönüşümləri: Maliyyə, Sağlamlıq və Dövlət Xidmətləri
Maliyyə Sektorunda AI
McKinsey-nin proqnozlarına görə, AI dəstəyi ilə məhsuldarlıq artımları, bütün istifadə halları tətbiq edildikdə bankçılıq sektoruna ildə 340 milyard dollar əlavə dəyər qatacaq. Citi-dən edilən bir araşdırma, AI-nın önümüzdəki dörd il ərzində sektorda mənfəətləri %9 artıraraq 2 trilyon dollara yaxınlaşacağını ortaya qoydu.
Maliyyə CFO-larının %50-si önümüzdəki 12-18 ay ərzində müştəri təcrübəsi alətlərində AI tətbiq düzəltməyi planlayır.
Bu, bankçılıq təcrübəsinin tamamilə dəyişəcəyi deməkdir. Şəxsi maliyyə məsləhətləri, dərhal kredit təsdiqləri, avtomatik büdcə idarəetməsi və daha təhlükəsiz əməliyyatlar görəcəyik.
Sağlamlıq Sektorunda AI
Sağlamlıq sektorunda süni intellekt, xəstəlik diaqnozu, müalicə planlaması və fərdiləşdirilmiş tibb sahələrində inqilab yaradacaq. Görüntü texnologiyalarında AI, radioloqlardan daha dəqiq diaqnozlar qoymağı bacarır.
Gələcək 5 ildə, AI dəstəyi ilə diaqnostik sistemlər standart halına gələcək, xəstələrin genetik quruluşuna görə fərdiləşdirilmiş müalicə planları hazırlanacaq və uzaqdan xəstə izləmə genişlənəcək.
Düşün ki, evindəki ağıllı cihazlar sağlamlıq vəziyyətini davamlı izləyəcək, mümkün problemləri erkən aşkar edəcək və həkiminə real vaxtda məlumatlar təqdim edəcək.
Dövlət Sektorunda AI
Google Cloud-un araşdırmasına görə, dövlət qurumlarının %50-i yüksək AI yetkinlik səviyyəsinə malikdir.
Dövlət sektorunda AI, vətəndaşlara daha yaxşı xidmət təqdim etmək üçün istifadə ediləcək. 7/24 xidmət verən virtual agentlər, çoxdilli dəstək və fərdiləşdirilmiş xidmətlər sayəsində vətəndaşlar dövlət xidmətlərinə daha asan daxil ola biləcəklər.
New York şəhəri hər həftə 90 milyard kiber hadisə ilə qarşılaşır. Şəhərin Texnologiya Direktoru Matthew Fraser, “Bu 90 milyard hadisəni 50-60-a endirməliyik. Bunu çox sayda süni intellekt və avtomatik qərar vermə aləti olmadan edə bilmərik” deyir.
Elmi Kəşflərdə Süni İntellekt: İnovasiyanın Sürətlənməsi
Süni intellektin ən həyəcanverici istifadə sahələrindən biri, təbiət elmlərindəki kəşfləri sürətləndirməkdir. Keçən oktyabrda, İsveç Krallıq Elmlər Akademiyası, protein qatlanmasını həll edə bilən AlphaFold alətini inkişaf etdirdikləri üçün Google DeepMind-dan Demis Hassabis və John M. Jumper-a və yeni proteinlər dizayn etməyə kömək edən alətlər inkişaf etdirdikləri üçün David Baker-a kimya sahəsində Nobel Mükafatı verdi.
Bu tendensiyanın gələcəkdə də davam etməsi və elmi kəşflərə yönəlik daha çox məlumat dəsti və model görməyimiz gözlənilir. Proteinlər, AI-nın öyrənə biləcəyi mükəmməl mövcud məlumat dəstlərinə sahib olduğu üçün AI üçün mükəmməl bir hədəfdir.
İndi növbədə nə var? Potensial sahələrdən biri material elmi. Meta, alimlərin yeni materialları daha sürətli kəşf etməsinə kömək edə biləcək böyük məlumat dəstləri və modellər yayımladı. Dekabr ayında Hugging Face, material tədqiqatlarını sadələşdirmək və sürətləndirmək məqsədini güdən açıq mənbəli bir layihə olan LeMaterial-i başlatdı.
AI model istehsalçıları, generativ məhsullarını alimlər üçün tədqiqat alətləri kimi təqdim etməyə də həvəsli. OpenAI, alimlərin ən son o1 modelini sınaqdan keçirməsinə və tədqiqatlarında necə dəstək ola biləcəyini görmələrinə imkan tanıdı. Nəticələr ümidverici oldu.
Alim kimi işləyə bilən bir AI alətinə sahib olmaq, texnologiya sektorunun xəyallarından biridir. Anthropic-in qurucusu Dario Amodei, keçən il oktyabrda yayımlanan bir manifestdə, xüsusilə biologiya olmaqla, elmi, güclü AI-nın kömək edə biləcəyi əsas sahələrdən biri kimi vurğuladı. Amodei, gələcəkdə AI-nın yalnız bir məlumat analizi metodu deyil, “bioloqların etdiyi bütün vəzifələri yerinə yetirən virtual bir biolog” olacağını proqnozlaşdırır.
Təhlükəsizlik, Etika və Tənzimləmələr: Yeni Çətinliklər
Süni intellekt yayıldıqca, onunla birlikdə gətirdiyi təhlükələr də artır. Lakin AI, təhlükəsizliyi artırmaq üçün də güclü bir alət ola bilər. Təhlükə aşkar etməni avtomatlaşdıraraq, böyük miqdarda məlumatı analiz edərək və hadisələrə sürətlə cavab verərək, AI hökumət sistemlərini və həssas məlumatları qorumağa kömək edə bilər.
AI getdikcə daha çox dövlət və vətəndaş xidmətlərinə nüfuz etdikcə, qurumlar deepfake-lər və dezinformasiya kimi təhlükələrə qarşı mübarizə aparmaq üçün təhlükəsizliyə öncəlik verməlidir.
Gələcək 5 ildə, hökumətlərin AI tənzimləmələri ilə bağlı daha aktiv rol alması gözlənilir. Avropa İttifaqının AI Qanunu kimi tənzimləmələr, digər ölkələr üçün də model olacaq.
Bu tənzimləmələr, AI-nın məsuliyyətli və təhlükəsiz bir şəkildə inkişaf etdirilməsini və istifadə edilməsini təmin etmək üçün kritik əhəmiyyətə malikdir. Lakin innovasiyanı maneə törətmədən təhlükəsizliyi təmin etmək arasında incə bir tarazlıq qurmaq lazımdır.
İqtisadi və Sosial Təsir
AI-nın iqtisadiyyata illik 4.4 trilyon dollar əlavə dəyər qatma potensialı var. Bu, zamanımızın ən əhəmiyyətli iqtisadi imkanlarından birini təmsil edir.
Lakin hər dönüşüm texnologiyasında olduğu kimi, qarşıda çətinliklər və risklər də var. İş gücü bazarındakı dəyişikliklər, bəzi peşələrin avtomatlaşdırılması və yeni bacarıqlara olan ehtiyac, cəmiyyətin adaptasiyasını tələb edir.
Təhsil sistemimizi, bu yeni reallığa hazırlamaq üçün güncəlləməliyik. Həyat boyu öyrənmə və yeni bacarıqların qazanılması, bu dönüşümdə uğur qazanmaq üçün kritik əhəmiyyətə malik olacaq.
Nəticə: Süni İntellekt ilə Gələcəyə Baxış
Gələcək 5 ildə, süni intellekt həyatımızın demək olar ki, hər sahəsini təsir edəcək. Ağıllı agentlər gündəlik vəzifələrimizi üzərinə götürəcək, virtual dünyalar əyləncə və təhsil anlayışımızı dəyişdirəcək, elmi kəşflər sürətlənəcək.
Bu dəyişiklik, həm həyəcanverici imkanlar, həm də mühüm çətinliklər təqdim edir. Texnologiyanın özü neytraldır – onu necə istifadə etdiyimiz və cəmiyyət olaraq necə idarə etdiyimiz əhəmiyyətlidir.
Süni intellekt ilə münasibətimiz, bir rəqabət deyil, əməkdaşlıq münasibəti olmalıdır. AI-nın rutin və darıxdırıcı vəzifələri üzərinə götürməsi, bizə daha yaradıcı, mənalı və insani fəaliyyətlərə fokuslanma fürsəti verir.
Gələcəyin necə formalaşacağı, böyük ölçüdə bu gün alacağımız qərarlara bağlıdır. Süni intellekti məsuliyyətli bir şəkildə inkişaf etdirib istifadə edərək, daha yaxşı bir gələcək inşa edə bilərik.